Tussen nu en eind 2015 loopt binnen het Gelders Archief een inventarisatieproject genaamd ‘archieven tot 1,5 meter’. Achter deze aanduiding gaan meer dan 350 archieven schuil die in omvang niet groter zijn dan 1,5 meter en die tot op de dag van vandaag nog niet toegankelijk zijn gemaakt. Een van de eerste klussen die de archivaris Corine Boonstra van dit project onder handen kreeg was het archiefje van de regeringscommissaris Mr. J.L. Simon, die was belast met het toezicht op het kamp Nunspeet. Deze ambtenaar hield zich in de jaren 1914-1918 sowieso uitvoerig bezig met het vluchtelingenprobleem van de Belgen die als gevolg van het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog vanaf de late zomer van 1914 zich - ondanks hun neutraliteit - toch onder de voet gelopen zagen door het buurland Duitsland. Vele tienduizenden Belgen, burgers en soldaten trokken veelal samen met hun hele gezin de grens met Nederland over, dat zich in deze oorlog weliswaar ook neutraal had verklaard maar in tegenstelling tot de zuiderburen zelf wel aan een Duitse invasie leek te ontkomen. Vele minder bedeelde, behoeftige, ongewenste of zelfs gevaarlijke vluchtelingen kwamen zo in Nederlandse kampen terecht. Kampen die men liever vluchtoorden noemden. De faciliteiten in die vaak snel geïmproviseerde onderkomens varieerden van redelijk tot beroerd.
Het aardige van het archief van commissaris Simon is, dat hij een fotoalbum heeft nagelaten met een schat aan beelden uit Belgische vluchtelingenkampen in o.a. Bergen op Zoom, Veenhuizen, Nunspeet en Ede. Hiervan willen we een voorproefje laten zien: op de eerste foto (uit 1914) zien we een slecht gedraineerd terrein met daarop een groot aantal vluchtelingen op een van de twee tentenkampen die te Bergen op Zoom voor hen waren ingericht.
Op de tweede foto zien we een vlijtig gezin bij een barak te Veenhuizen. Dit kamp met ca. 1500 bewoners werd in juni 1915 opgeheven, waarna de vluchtelingen werden overplaatst naar kamp Nunspeet. Daarnaast woonden hier tot 1915 ook 340 mannen uit Belgische gevangenissen die na een Duits bombardement op Antwerpen in 1914 naar Nederland waren verplaatst.
Ondanks de ontheemding en vervreemding onder beperkte omstandigheden maakten de vluchtelingen het er in de periode 1914-1918 het beste van. De Nederlandse bevolking sloot hen niet bepaald aan de borst, en binnen Gelderland waren het met name de ‘onafzienlijke heidevlakten’ bij Nunspeet en de Ginkelse heide bij Ede, waar de Belgen hun bestaan een zinvolle invulling trachten te geven. Vandaar ook de drang naar vermaak, zoals hier op de foto, met een stel jonge meisjes van het spontaan in het leven geroepen gezelschap met de naam Het Vlaamsch Tooneel dat in juni 1916 te Nunspeet de ‘Belgische Revue’ speelde.
In Nunspeet huisden 13.000 vluchtelingen onder tamelijk primitieve omstandigheden. Zij werden door de centrale commissie van vluchtelingzaken veelal aangeduid als minder- en ongewenste elementen. Ter plaatse was ook een barak met de veelzeggende naam ‘Jan Steen’, waarin een bordeel gevestigd was. En er was een barak met de naam ‘Congo’, waarin de zogenaamde gestraften verbleven. Op de bijgaande foto zijn een aantal van die gestraften geposteerd voor de barak Jan Steen.
Het fotoboek van Simon biedt nog tal van andere beelden van onze Belgische gasten, nu bijna een eeuw geleden. Beelden van arbeid, familiezin, toneel, muziek en gymnastiek vermaak. Trotse mannen in uniform, met als minder heldhaftige reden desertie uit het Belgische leger of in andere gevallen jammerlijk afgesneden van hun legeronderdeel. Het archiefje van commissaris Simon zal in 2013 voor een ieder raadpleegbaar zijn.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten